---

Gmina Wojaszówka leży w północno-zachodniej części powiatu krośnieńskiego (Podkarpacie). W jej skład wchodzą następujące miejscowości: Wojaszówka, Bajdy, Bratkówka, Łączki Jagiellońskie, Łęki Strzyżowskie, Odrzykoń, Pietrusza Wola, Przybówka, Rzepnik, Ustrobna i Wojkówka. 

Pod względem geograficznym gmina należy do Pogórza Karpackiego, a ściślej do tzw. Dołów Jasielsko-Sanockich. Od wschodu przylega ona do Pogórza Dynowskiego, które przechodzi w Pogórze Przemyskie. Omawiany teren jest urozmaicony krajobrazowo. Na wschodniej krawędzi gminy rozciąga się pokryte lasami pasmo wzniesień sięgających od 240 m n.p.m. do 465 m n.p.m. i dochodzących do zamku Kamieniec w Odrzykoniu. Z owych wzniesień wypływają liczne strumyki, które przecinają wąskimi korytami wsie i wpływają do rzeki Wisłok. Dolina Wisłoka łączy się z doliną Jasiołki, rozpościerając się przez tereny Moderówki, Bajdów, Wojaszówki, Łączek Jagiellońskich i Łęk Strzyżowskich. Po zachodniej stronie gminy występują małe, lekko pofałdowane wzgórza i szerokie kotliny pokryte polami uprawnymi.

Znaczna część obszaru gminy znajduje się w strefie Czarnorzecko-Strzyżowskiego Parku Krajobrazowego powstałego w 1993 roku. Poza nim leży tylko wieś Przybówka. Obszar parku prawie w połowie zajmują naturalne ekosystemy leśne z przewagą jodły, buka, i sosny zwyczajnej. Urozmaicona jest szata roślinna i świat fauny tego obszaru. Podszycie w lesie tworzą: leszczyna, jałowiec, głóg, jeżyna, borówka. Osobliwością parku są rośliny i zwierzęta chronione. Na łąkach występują moczary z sitowiem lub łoziną. Nie brakuje też nadrzecznych łęgów z olszynkami i wierzbą. Równie bogato prezentuje się świat zwierząt leśnych i polnych tego obszaru, co urozmaica środowisko. Ślady osadnictwa na tym terenie sięgają środkowego okresu epoki brązu (ok. 1300 - 1100 r. p.n.e.). Z tego bowiem okresu pochodzą odkryte w 1965 roku zabytki kultury łużyckiej - skorupy naczyń. Skąpe są ślady życia ludzi w wieku X - XII na tym terenie oraz źródła pisane dotyczące osadnictwa rycerskiego. Prawdopodobnie w epoce średniowiecznej teren gminy porastały rozległe karpackie lasy. Pewnym jest, że w XIV wieku wschodnich granic tego regionu broniły zamki i warownie: w Twierdzy, Kamieniec w Odrzykoniu i warownia w Łączkach Jagiellońskich.

Ruiny zamku w Odrzykoniu - gwasz na podst. zdjęcia

W roku 1340 przechodziła tędy wyprawa Kazimierza Wielkiego na Ruś Halicką. Po niej w II połowie XIV i na początku XV wieku wzmogło się osadnictwo nad środkowym Wisłokiem. W roku 1473 na tereny południowo-wschodniej Polski napadli Węgrzy z królem Maciejem Korwinem, a następnie Tatarzy w roku 1498 dokonali ogromnego zniszczenia tych ziem. W wieku XVII przez Kotlinę Krośnieńską i Doły Jasielsko-Sanockie przetoczyły się wojska szwedzkie, Tatarzy budziccy i wojska księcia siedmiogrodzkiego Jerzego Rakoczego grabiąc i niszcząc dobytek we wsiach i ludzi. Początki wsi w Gminie Wojaszówka sięgają, jak już wspomniano schyłku XIV i I połowy XV wieku. W związku z brakiem dokumentów lokacyjnych można przypuszczać, że większość z nich nie posiadała przywilejów lokacyjnych. Zapewne były to osady szlacheckie funkcjonujące na wzór lokacyjnego prawa niemieckiego. Wsie z terenu dzisiejszej gminy zostały zakupione przez możnych. Największe obszary posiedli Kamienieccy herbu Pilawa. Władali oni: Bratkówką, Łączkami, Łękami, Odrzykoniem, Pietruszą Wolą, Przybówką i Wojkówką. Kamienieccy własności swoje często zamieniali, odstępowali, sprzedawali.Wsie przechodziły więc z rąk do rąk. Właścicielami ich byli jeszcze Skotniccy, Firlejowie, Tarnowscy, Ustrzyccy, Starowieyscy i inni.
We wsiach pobudowano dwory, folwarki, młyny. Funkcjonowały karczmy, gorzelnia, cegielnie. Eksploatowano lasy, hodowano pszczoły, w licznych stawach odławiano ryby.

Staw w Ustrobnej - fotografia

Kościoły, kaplice, przydrożne figurki i krzyże są wyrazem głębokiej wiary i kultury duchowej narodu. W Gminie Wojaszówka jest wiele zabytkowych kapliczek i cmentarzy.

Kapliczka w Bratkówce - fotografia D .Szwed


Kościół w Łączkach Jagiellońskich - fot. D.Szwed

Do najciekawszych zabytków kultury sakralnej należą: kościół z późnobarokowym wyposażeniem i zachowanymi klasycystycznymi szatami liturgicznymi z połowy XVIII wieku w Łączkach Jagiellońskich oraz cerkiew pod patronatem św. Paraskewy Tyrnowskiej z zabytkowym ikonostasem w Rzepniku.

Cerkiew w Rzepniku -  fot. D. Szwed


Cerkiew w Rzepniku - fot. D. Szwed


Cerkiew w Rzepniku - ikonostas - fotograf D. Szwed


Cerkiew w Rzepniku - ikonostas
zdjęcia cerkwi: D. Szwed

Na terenie dzisiejszej gminy w XIX wieku miały miejsce wystąpienia przeciw właścicielom ziemskim, dające początek tzw. „Rabacji Galicyjskiej”. Dużą rolę odegrała wtedy działalność ruchu ludowego. W okresie I wojny światowej obszary te były pustoszone przez przemieszczające się wojska. II wojna światowa również przyniosła wiele zniszczeń. Żołnierze działających na tym terenie oddziałów AK i BCh podejmowali często akcje zbrojne przeciw okupantowi. Prowadzono tajne nauczanie, wydawano prasę podziemną, organizowano pomoc dla Żydów. Gmina Wojaszówka, oprócz wspaniałego położenia, czystości powietrza i ciszy może się poszczycić wieloma obiektami kultury materialnej: pozostałościami zamku, zabytkowymi kościołami, dworami, które w większości zostały odrestaurowane, rozsianymi po całym terenie przydrożnymi kapliczkami z rzeźbami zasługującymi na miano sztuki ludowej.

Wiejska chata - Odrzykoń - fot. D. Szwed
 

tekst: Wiolletta Szeller